Dieta w zapobieganiu zaparć u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym
Zaparcia u dzieci są przede wszystkim spowodowane nieprawidłowym żywieniem, zbyt małą aktywnością fizyczną, stresem bądź świadomym tłumieniem potrzeb fizjologicznych. Wyjaśniamy, jak reagować i jak ułożyć dietę dziecka w przypadku takich problemów.

Ból brzucha u dziecka. Potencjalne powody

Ból brzucha u dziecka to sygnał do niezwłocznej wizyty u lekarza. Dolegliwość może być spowodowana między innymi zatruciem pokarmowym, niestrawnością, nieprawidłowym funkcjonowaniem układu pokarmowego lub innych narządów w obrębie brzucha (np. pęcherza moczowego), ale także stresem. Częstym powodem bólu brzucha u dziecka są zaparcia.

Jakie są objawy zaparcia?

O zaparciu mówimy wtedy, gdy stolec jest oddawany rzadziej niż dwa razy w tygodniu lub gdy zmienia się jego konsystencja – jest twardy, zbity oraz oddawany z trudnością. Gdy stolec zalega w jelitach, ma zdecydowanie twardszą konsystencję. U dzieci mogą pojawiać się wzdęcia, ból brzucha oraz dyskomfort podczas wizyt w toalecie. U młodszych dzieci można zauważyć, że przerywają zabawę, napinają się, a po ustąpieniu uczucia parcia wracają do zabawy.

Zaparcia u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Przyczyny

Zaparcia u dzieci najczęściej są spowodowane nieprawidłowym żywieniem, zbyt małą aktywnością fizyczną, świadomym tłumieniem naturalnego odruchu defekacyjnego, stresem.

Rzadko (w ok. 5% przypadków) przyczyną zaparć mogą być choroby, np.: niedoczynność tarczycy, choroby układu nerwowego i mięśniowego (np. mózgowe porażenie dziecięce, zespół Downa), czasami alergia pokarmowa, celiakia.

Zaparcia nawykowe u dzieci. Co to?

O zaparciach nawykowych mówimy, gdy dziecko świadomie powstrzymuje się od wypróżnienia. Zaparcia nawykowe mogą wystąpić u dzieci z kilku powodów. Wśród nich wymieniamy: strach przed bólem podczas oddawania stolca, wstyd, nerwową atmosferę podczas oddawania stolca, niechęć do załatwiania się poza domem, stres, problemy emocjonalne. Nie należy pośpieszać dziecka w czasie pobytu w toalecie, ponieważ może to wywołać stres i odruch wstrzymywania.

Jakie błędy żywieniowe sprzyjają zaparciom u dzieci? Co pomaga na zaparcia u dziecka?

Zaparcia u dzieci najczęściej mają związek z dietą. Do czynników żywieniowych sprzyjających występowaniu zaparć należą:

• niskie spożycie produktów zawierających błonnik pokarmowy, czyli warzyw i owoców oraz produktów zbożowych z tzw. pełnego przemiału, np. razowego (ciemnego) pieczywa, kaszy gryczanej, brązowego ryżu, razowego makaronu;
• duża zawartość tłuszczów zwierzęcych w diecie (smalcu, masła, mięsa wieprzowego, tłustych wędlin, tłustych sosów, żywności typu fast food);
• duże spożycie węglowodanów prostych (np. słodyczy, słodkich napojów gazowanych, deserów);
• zbyt małe spożycie płynów – dzieciom zaleca się picie 6 szklanek płynów dziennie.

Polecane na zaparcia u dzieci są zatem owoce, warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, odpowiednia ilość płynów w diecie.

Dlaczego w zapobieganiu zaparciom u dzieci tak ważne jest spożycie odpowiedniej ilości błonnika pokarmowego?

Błonnik pokarmowy nie ulega wchłonięciu i strawieniu w przewodzie pokarmowym człowieka. Wpływa natomiast na trawienie i reguluje pracę przewodu pokarmowego. Błonnik zwiększa masę i objętość kału, wpływa też na skrócenie czasu przechodzenia resztek pokarmowych przez jelito grube, wskutek czego zwiększa się częstość wypróżnień. Dieta zawierająca dużo błonnika ułatwia regularne wypróżnianie się i pomaga zapobiegać zaparciom.

Co robić w przypadku nawracania lub nasilania się zaparć u dzieci? Jaka dieta powinna być stosowana na zaparcia u dzieci?

W przypadku nawracania lub nasilania się zaparć powinno się zmodyfikować dietę dziecka poprzez:

• zwiększenie spożycia produktów bogatych w błonnik pokarmowy:
  • produktów zbożowych z tzw. pełnego przemiału (takich jak grube kasze – np. gry­cza­na, brązowy ryż, makaron razowy, pieczywo razowe, graham), płatków owsianych, otrębów pszennych;
  • warzyw, m.in. marchwi, buraków, kapusty;
  • świeżych i suszonych owoców (suszonych moreli i śliwek, rodzynek);

• picie odpowiedniej ilości płynów – ok. 6 szklanek dziennie;
• spożywanie fermentowanych produktów mlecznych (np. maś­lanki, kefirów, jogurtów) wspomagających procesy fermentacyjne w jelitach;
• ograniczenie spożycia tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (tłustego mięsa, wędlin, fast foodów, chipsów, tłustych sosów);
• wprowadzanie zamiast wysoko przetworzonych produktów zbożowych (słodkich płatków śniadaniowych, kajzerek, jasnego pieczywa) produktów z większą zawartością błonnika, czyli np. naturalnego musli i pieczywa np. typu graham, kasz np. gryczanej i pęczak;
• ograniczenie spożycia słodyczy;
• ograniczenie spożycia produktów mogących powodować zaparcia, takich jak np. czekolada.

Poza żywieniem pozytywny wpływ na zapobieganie zaparciom ma również wysiłek fizyczny. Ruch i różnego rodzaju ćwiczenia fizyczne stymulują perystaltykę jelit, zwięk­szają szybkość pasażu treści jelitowej i w ten sposób mogą zmniejszyć skłonność do zaparć.

Piśmiennictwo:

- A. Horvath , H. Szajewska: Żywienie i leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna, 2017

- Katarzyna Jończyk-Potoczna, Iwona Ignyś, Marian Krawczyński. Zaparcia u dzieci. Nowa Pediatria 2/2003, s. 133-138

- Mieczysława Czerwionka--Szaflarska, Bartosz Romańczuk: Postępowanie w zaparciu czynnościowym stolca u dzieci i młodzieży. Forum Medycyny Rodzinnej 2008, tom 2, nr 5, 349–357

- Ryżko J. Zaparcia stolca u dzieci — postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne. StandardyMedyczne 1999; 1: 10–14.12.

- Ryżko J., Olek A., Stolarczyk A. Żywienie w zaparciach stolca u dzieci. Standardy Medyczne 2001;12 (3): 16 –25.14.