Otyłość u dzieci i młodzieży: przyczyny i niebezpieczeństwa wynikające z takiego stanu rzeczy
Jakie przyczyny stoją za narastającym problemem otyłości wśród polskich dzieci? Czy Twoje dziecko jest zagrożone tą chorobą? Dowiedz się, czym grozi otyłość w najmłodszym wieku.

Otyłość w Polsce i na świecie rośnie!

Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży to problem, który narasta zarówno na świecie, jak i w Polsce. WHO alarmuje, że jeśli obecne trendy wzrostowe utrzymają się, to w 2025 roku na świecie będzie ok. 70 mln dzieci do 5 roku życia z nadmierną masą ciała.

W Polsce na przestrzeni ostatnich 30 lat częstość występowania nadmiernej masy ciała (nadwaga i otyłość) drastycznie wzrosła. Najnowsze międzynarodowe badania (HBSC – Health Behaviour in School-aged Children, 2018), w których uczestniczyła Polska, dotyczące młodzieży w wieku od 11 do 15 lat, wykazały, że nadmierna masa ciała występuje u ok. 30% chłopców i 14,3% dziewcząt. Odsetki te są wyższe o kilka procent w porównaniu z wynikami edycji tego badania z 2014 roku. W latach 2014-2018 odsetek młodzieży z nadmierną masą ciała wzrósł z 19,9% do 21,7%. Przy czym większe pogorszenie stwierdzono u chłopców w porównaniu z dziewczętami. Z badań Instytutu Żywności i Żywienia (IŻŻ) wynika, że na przestrzeni ostatnich 30 lat w Warszawie częstość występowania otyłości u chłopców w wieku 11-15 lat zwiększyła się 3-krotnie. Natomiast u dziewcząt w tym samym wieku aż 10-krotnie.

W ramach Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy (KIK/34, raport 2017) IŻŻ przeprowadził ocenę stanu odżywienia dzieci i młodzieży szkolnej w wieku od 10 do 16 lat u losowo wybranych 3266 uczniów w 16 polskich województwach. Nadmierną masę ciała (nadwagę lub otyłość) stwierdzono u 22,3% uczniów z całej Polski. Zaobserwowano równocześnie zróżnicowanie częstości występowania nadwagi i otyłości w zależności od województwa. W największym nasileniu nadwaga i otyłość występowały w województwie mazowieckim (u 31,6% uczniów) i w łódzkim (u 29,8% uczniów), w najmniejszym zaś nasileniu w województwie śląskim (u 16,5% uczniów) oraz świętokrzyskim (u 18% uczniów). W badaniach tych stwierdzono także, że częstość występowania niedoborowej masy ciała u uczniów wynosiła średnio 8,6% (od 4,8% w woj. dolnośląskim do 11% w woj. podlaskim).

Dzieci i młodzież z otyłością z dużym prawdopodobieństwem pozostaną otyłe także po osiągnięciu dorosłości i będą miały zwiększone ryzyko zachorowania na choroby prowadzące do zmniejszenia jakości i długości ich życia.

Przyczyny otyłości

Wykazano wiele przyczyn, które prowadzą do rozwoju nadwagi i otyłości. Do najważniejszych z nich należą: nieprawidłowe odżywianie oraz niewłaściwy styl życia, zarówno samego dziecka, jak również jego rodziców i opiekunów.

Do największych błędów żywieniowych prowadzących do rozwoju nadwagi i otyłości należą spożywanie produktów i posiłków zawierających znaczne ilości cukru, tłuszczu i soli przy jednoczesnym małym spożyciu warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz naturalnych produktów mlecznych.

Ryzyko rozwoju otyłości zwiększają także niewłaściwe zwyczaje żywieniowe. Należą do nich: nieregularne spożywanie posiłków, zwłaszcza zbyt mała ich ilość, niejedzenie pierwszego lub drugiego śniadania, częste spożywanie dań typu fast food, słodyczy oraz słodkich napojów.

W przypadku małych dzieci i młodzieży czynnikiem ryzyka rozwoju otyłości są również niewłaściwe nawyki żywieniowe rodziców oraz niespożywanie wspólnych posiłków w gronie rodzinnym. Badania ostatnich lat wykazały, że również nieprawidłowe żywienie kobiety w okresie ciąży może mieć istotny wpływ na wystąpienie nadwagi i otyłości u dziecka.

 Jeśli chodzi o styl życia, to najważniejszym czynnikiem ryzyka otyłości jest niski poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży, siedzący tryb życia oraz zbyt długie (>2 h/dziennie) spędzanie czasu przed ekranem telewizora, komputera czy smartfona. Do otyłości i nadwagi przyczynia się też niewystarczająca ilość snu. Dlatego też np. dzieci od 6 do 12 lat powinny spać co najmniej 10 godzin dziennie. W przeciwnym razie może dojść u nich do rozwoju nadmiernej masy ciała w wyniku zaburzeń regulacji apetytu.

Konsekwencje otyłości

Nie ma narządu, który nie płaciłby wysokiej ceny za zwiększoną ilość tkanki tłuszczowej w organizmie. Jej nadmiar odpowiedzialny jest za rozwój, nawet w tak wczesnym wieku, nadciśnienia tętniczego, insulino­oporności, cukrzycy typu 2, zaburzeń hormonal­nych oraz za inicjację procesów miażdżycowych. Ostatnie badania wykazały także, że nadmierna masa ciała w dzieciństwie (nawet jeśli w późniejszym wieku dojdzie do jej normalizacji) stwarza ryzyko rozwoju w dorosłym życiu różnych groźnych nowo­tworów złośliwych, takich jak rak przełyku, żołądka, trzustki, tarczycy, wątroby czy nerki. Nadwaga i otyłość mają również negatywne konsekwencje dla rozwoju psychosocjalnego i intelektualnego. Mogą być przyczyną zaburzeń koncentracji, nadpobudliwości, stanów lękowych i depresyjnych. Wykazano, że dzieci, które mają nadmierną masę ciała oraz jedzą nieregularnie posiłki (pomijają np. spożywanie 2 śniadania), osiągają gorsze wyniki w nauce.

Do tych wszystkich wyżej wymienionych pro­blemów związanych z nadwagą i otyłością do­chodzi szereg objawów somatycznych, takich jak bóle pleców, zaparcia, choroba refluksowa prze­łyku (ulewanie, zgaga, poposiłkowe bóle brzu­cha) oraz płaskostopie. Upośledzają one istotnie jakość życia, będąc źródłem wielu cierpień.

Piśmiennictwo:

- WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative HIGHLIGHTS 2015-2017.

- Jarosz M., Charzewska J., Wolnicka K. i wsp., Stan odżywienia dzieci i młodzieży szkolnej w Polsce – badania w ramach projektu KIK/34 „Zachowaj równowagę” realizowanego w Szwajcarsko-Polskim Programie Współpracy, „Żywienie Człowieka i Metabo­lizm” 2016, 43, 4, s. 231-238.

- IV Narodowy Kongres Żywieniowy, Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu – postępy 2018, Otyłość, anoreksja, bulimia – dlaczego wciąż przegrywamy?, Warszawa 2019.

- Hiayat K. et al., „Obesity Reviews” 2018, 19, s. 1385-1394.

- Charzewska J., Wajszczyk B., Chwojnowska Z. i wsp., Spożycie napojów przez dzieci i młodzież, „Żywienie Człowieka i Metabo­lizm” 2018, 45, 4, s. 159-171.

- Wolnicka K., Jarosz M., Jaczewska-Schuetz J., Taraszewska A., Differences in prevalence of overweight, obesity and underweight among children from primary schools from rural and urban areas, „Ann. Agric. Environ. Med.” 2016, 23, 2: s. 240-243.

- Jarosz M., Nowa Piramida Zdrowego Żywienia i Stylu Życia Dzieci i Młodzieży, IV Narodowy Kongres Żywieniowy pt. „Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu chorób – postępy 2018”, materiały kongresowe, IŻŻ, Warszawa, 25-26.01.2019, s. 14-15.